Ramadan en Diabetes,
een protocol opgesteld in samenwerking tussen Jan van Ooijen Stichting en de Nederlandse Diabetes Federatie.
Wereldwijd zijn er ongeveer 1,5 miljard moslims van wie 900.000 in Nederland. Ramadan is voor hen een bijzondere maand. Chronisch zieken zijn niet verplicht mee te doen aan deze vastenmaand. Ondanks de mogelijkheid van vrijstelling neemt een groot deel van de patiënten met diabetes jaarlijks deel aan het vasten. Uit de EPIDIAR-studie* onder 12.243 moslims met diabetes in dertien islamitische landen blijkt dat circa 43 procent van de mensen met diabetes type 1 en 79 procent van de mensen met diabetes type 2 meedoet aan de vastenmaand.
Dit betekent dat wereldwijd bijna 50 miljoen mensen met diabetes vasten tijdens ramadan. Voor zorgverleners blijken diabetes en ramadan een lastige combinatie. Het ontbreekt aan eenduidige adequate adviezen om problemen met de diabetesregulatie te voorkomen. Zelfs in landen met een moslimmeerderheid bestaan geen protocollen voor het aanpassen van de medicatie tijdens de vastenperiode.
Uit de EPIDIAR-studie blijkt dat:
- Ernstige hypoglykemie frequenter voorkomt tijdens ramadan dan daarbuiten: er is vijf keer meer risico op verhoogde incidentie van ernstige hyperglykemie bij patiënten met type 2 en drie keer meer risico op verhoogde incidentie van ernstige hyperglykemie met of zonder ketoacidose bij type 1;
- Ernstige hypoglykemie vaker voorkomt bij mensen die hun medicatie aanpassen of lichamelijk actiever zijn.
De Nederlandse Diabetes Federatie (NDF) en de Jan van Ooijenstichting hebben daarom het initiatief genomen om in die behoefte te voorzien en de adviezen en begeleiding van moslims met diabetes tijdens ramadan eenduidig te maken. De samenwerking heeft geresulteerd in een brochure: een op best practices gebaseerde set van adviezen. Adviezen om mee te werken binnen de eigen praktijk en binnen de altijd unieke relatie met de patiënt. Het uitbrengen van de brochure is een eerste stap. Het diabetesveld wordt nadrukkelijk gevraagd feedback te geven. Het uiteindelijke doel is te komen tot een breed gedragen NDF protocol Diabetes en ramadan.
Ramadan en diabetes
Mensen met diabetes type 2 met complicaties of risico op complicaties en mensen met diabetes type 1 hebben vrijstelling vanuit de Koran. Ook de NDF/JVO zijn van mening dat vasten hen ten stelligste moet worden ontraden.
De NDF/JVO vindt het daarnaast essentieel dat zorgverleners zo goed mogelijk advies kunnen geven, toegesneden op de specifieke doelgroep en de individuele patiënt. Dit zowel in de voorbereiding op de vastenmaand, tijdens ramadan als de dagen daarna. De NDF raadt zorgverleners aan zelf het initiatief te nemen om het onderwerp diabetes en ramadan te bespreken, omdat patiënten er vaak vanuit gaan dat als de zorgverlener het onderwerp niet ten sprake brengt, zij zonder problemen kunnen vasten.
De ramadan is de negende maand van de islamitische kalender en is de vastenmaand. Tijdens deze periode van reiniging en bezinning vasten moslims 29 tot 30 dagen. Het vasten begint bij zonsopgang en eindigt met het ondergaan van de zon. In die periode wordt er niet gegeten of gedronken en wordt afgezien van alles wat het vasten zou kunnen verbreken. Er is beschreven dat alles wat een voedend effect geeft het vasten verbreekt. Hieronder vallen ook bepaalde toedieningsmethodes, onder andere intraveneus, intramusculaire toedienen van medicatie. Het islamitische jaar rekent in maanmaanden van 29-30 dagen en niet in zonmaanden van 30-31 dagen. Hierdoor duurt het islamitische jaar gemiddeld 354 dagen in plaats van 365 dagen. De ramadan valt daarom niet steeds in hetzelfde seizoen, maar verplaatst jaarlijks met 11 dagen terug in de tijd.
Bronnen:
Aanpassing medicatie tijdens de ramadan poster
Diabetes en Ramadan medicatiekaart
Verder deze NDFtoolkit, persoonsgerichte Diabetes Zorg en Preventie,
Scholingsmateriaal Diabetes en Ramadan (downloadable)
Diabetes en Ramadan patiëntenvoorlichting (downloadable)
Informatie folder ramadan en diabetes
Managing diabetes during Ramadan
EPIDIAR study, Diabetes Care
Diabetes en ramadan, Ned Tijdschr Geneeskd. 2008;152:1871-4, M. Ahdi, F. Malki, W. van Oosten, V.E.A. Gerdes en E.W. Meesters
Meer informatie over Diabetes Mellitus en de Ramadan kunt u vinden via deze link